شناسایی و رتبه بندی راه حل های خروج از بحران دریاچه ارومیه با به کارگیری روش دلفی

نوع مقاله : بوم شناسی

نویسندگان

گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

خشکسالی یکی از پدیده­ های طبیعی است که بیش ­ترین آسیب آن در مناطق بیابانی و نیمه ­بیابانی به چشم می ­خورد. حوضه آبریز دریاچه ارومیه با تراکم جمعیت نسبتاً زیاد، امروزه یکی رویدادهای مهم زیست محیطی ایران می­ باشد. به ­طوری­ که در سال­ های اخیر به ­دلیل ورود حجم آب کم از  رودخانه ­ها و کمبود بارش منطقه ­ای حیات این دریاچه در معرض تهدید جدی قرار گرفته است. این حوضه آبریز با مساحت 52000 کیلومتر مربع و میانگین بارش 200 تا 900 میلی ­متر، حجم آبی در حدود 22 میلیارد مترمکعب بارش در سطح حوضه را دارا می ­باشد. برای تامین نیازهای کشاورزی و انسانی به آب شیرین، سدهای زیادی با حجم ذخیره حدود 3 میلیارد مترمکعب در روی بستر رودخانه ­های اصلی دریاچه احداث شده است. با عنایت به کاهش مساحت دریاچه و ورود میزان آب در نظر گرفته شده به دریاچه، احیای کامل دریاچه به وضع طبیعی قبلی بعید به ­نظر می ­رسد. در این تحقیق سعی شده است تا با شناسایی و رتبه­ بندی، راه حل­ های خروج از بحران به­ روش دلفی و رتبه ­بندی سلسله مراتبی حد تاثیر هر کدام از راهکارها را تبیین نمود و به اولویت ­های مدیریتی دست یافت. براساس نتایج این تحقیق از چهار معیار اصلی و 21 زیرمعیار شناسایی شده، تامین حقابه رودخانه ­ها و تالاب­ ها و آبخوان­ های منتهی به دریاجه با تاثیر 32 درصد و استفاده از روش ‌های نوین آبیاری با تاثیر 10/2 درصد از مهم ترین راه حل­ های خروج از بحران دریاچه ارومیه شناخته شدند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identify and rank the ways out of the crisis Urumia Lake using Delphi

نویسندگان [English]

  • Alireza Eajazi
  • Mahmoud Shariat
  • Parvin Farshchi
Department of Environment, Faculty of Natural Resources and Environment, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Droupht is one the natural phenomena which the most damage of it will be seen in deserts and semi-deserts. Today Urumia lake basin with its high crowded accumulation is one of the most important challenges in Iran Enviornmental discussions.So that in these days because of low water volume enterance and local rainfall shortage the existence of this lake has been threatened seriously.This basin is 52000 km2 and its rain is about 200-900 mm,the water volume is about 22 bilion m3 .because of the deduction of the lake basin area and the expected water enterance to the lake, complete revival of the lake will be far expected.In this research we try to indentify and rank the ways out of crisis by use of Delphi method and hierarchical order,the effect limit of each one of these methods will be determined and obtain managemental priorities for them.according to the results of this research among four recognized original standards and 21 substandards,the rivers' rights ,ponds and aquifers ending to the lake with 32percents effect and use of modern irrigation methods by 10.2 percents effect are the most important ways out of crisis of Urumia lake.

کلیدواژه‌ها [English]

  • crisis
  • ranking
  • Urumia Lake
  • Delphi
  1. احمدیان، م. و اصغری، س.، 1392. عواقب زیست محیطی کاهش سطح آب دریاچه ارومیه و راهکارهای نجات آن. مجله جغرافیایی سرزمین. دوره 10، شماره 40، صفحات 81 تا 96.
  2. پژوهشکده مهندسی آب دانشگاه تربیت مدرس. 1395. طرح تعیین نیاز آبی زیست محیطی تالاب­ ها و رودخانه ­های حوضه آبریز دریاچه ارومیه. گزارش مطالعات هیدرولوژی، جلد نهایی، برهم­کنش تالاب­ ها و آب ­های زیر زمینی. اداره کل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان­ شرقی.
  3. شرکت مهندسین مشاور جاماب. 1384. مدیریت منابع آب ایران. وزارت نیرو، دفتر حفاظت.
  4. صالح ­نیا، م.؛ حیاتی، ب.؛ قهرمان­ زاده، م. و مولایی، م.، 1392. برآورد ارزش بهبود وضعیت زیست ­محیطی دریاچه ارومیه: کاربرد روش آزمون انتخاب. مجله اقتصاد و توسعه کشاورزی. جلد 27، شماره 4، صفحات 267 تا 276.
  5. صفاری، ن. و ضرغامی، م.، 1392. تخصیص بهینه منابع آب سطحی حوضه دریاچه ارومیه به استان­ های ذینفع با روش ­های تصمیم ­گیری فاصله محور. نشریه دانش آب و خاک. دوره 23، شماره 1، صفحات 135 تا 149.
  6. طلوعی، ظ.؛ دلاور، م.؛ مرید، س. و احمدزاده، ح.، 1394. تحلیل عدم قطعیت تاثیر سیستم ­های آبیاری تحت فشار بر جریان خروجی از حوضه دریاچه ارومیه، مطالعه موردی: حوضه زرینه ­رود. مجله تحقیات منابع آب ایران. سال 11، شماره 2، صفحات 135 تا 145.
  7. عباس ­نژاد، م.؛ خلیلی، ک. و بهمنش، ج.، 1394. کاربرد مدل تلفیقی  AR-ARCH در پیش­بینی تراز دریاچه ارومیه. دانش آب و خاک. جلد 25، شماره 2، صفحات 168 تا 175.
  8. عقیلی، س.م.؛ خوشفر، غ.ر. و صالحی، ص.، 1388. سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیست­ محیطی مسئوولانه در شمال ایران. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. جلد 16، شماره 1، صفحات 1 تا 16.
  9. فتحی، م.؛ مددی، ع.؛ بهشتی، ا. و سرمستی، ن.، 1394. ارزیابی نوس ان­های سطح آب دریاچة ارومیه و افزایش پهنه ­های نمکی در منطقة شمال­ غرب ایران. پژوهش ­های جغرافیای طبیعی. دوره 47، شماره 2، صفحات 271 تا 285.
  10. قبادی، ف.؛ ثقفیان، ب. و عراقی ­نژاد، ش.، 1393. تعیین آستانه خشکسالی ابزار مدیریت واقع بینانه منابع آب در حوضه دریاچه ارومیه. تحقیقات منابع آب. سال 10، شماره 2، صفحات 66 تا 76.
  11. قاسمی، ی.، 1393. توسعه بهینه اکوتوریسم در مناطق حفاظت شده دریاچه ارومیه به روش برنامه ­ریزی راهبردی.
  12. کمالی، م. و یونس ­زاده ­جمالی، س.، 1394. بررسی تغییرات کاربری اراضی حوضه آبریز دریاچه ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره ­ای. طرح دانشگاه صنعتی شریف.
  13. کمیته اجتماعی-فرهنگی ستاد احیای دریاچه ارومیه. 1394. دریاچه ارومیه، علل خشکی و تهدیدات احتمالی. شهریور ماه.
  14. لک، ر.؛ درویشی ­خاتونی، ج. و محمدی، ع.، 1390. مطالعات پالئولیمنولوژی و علل کاهش ناگهانی تراز آب دریاچه ارومیه. مجله زمین ­شناسی کاربردی. سال 7، شماره 4 صفحات 343 تا 358.
  15. محمدزاده، ش.؛ صدقی، ح.؛ پزشکی ­راد، غ. مخدوم، م. و شریفی­ کیا، م.، 1393. تحلیل پیامدهای تغییر کاربری اراضی زراعی به باغی از دیدگاه باغداران در غرب حوضة آبریز دریاچة ارومیه. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. دوره 45، شماره 4، صفحات 775 تا 785.
  16. محمدی ­یگانه، ب.؛ ولانی، م. و چراغی، م.، 1392. اثرات کاهش سطح آب دریاچه اورمیه در اقتصاد کشاورزی روستاهای پیرامون (مطالعه موردی: دهستان مرحمت آباد شمالی، شهرستان میاندوآب). مجله جغرافیا و مخاطرات طبیعی. دوره 2، شماره 5، صفحات 56 تا 71.
  17. مرکز آمار ایران. 1390. نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390. معاونت برنامه ­ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری.
  18. واعظی­ هیر، ع.؛ ساری ­صراف، ب. و والائی، ا.، 1395. بررسی علل کاهش جریان در رودخانه ­های شاخص جنوب­ شرق دریاچه ارومیه. فصلنامه فضای جغرافیای دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر. دوره 16، شماره 53، صفحات 123 تا 150.
  19. وزارت جهادکشاورزی. 1389. ضرورت نظارت بر بهره ­برداری از پروژه ­های آبیاری تحت فشار. دفتر بهبود و توسعه روش ­های آبیاری معاونت آب و خاک.
  20. ولی ­زاده، ن.؛ بیژنی، م. و عباسی، ع.، 1394. تحلیل محیط زیست­ گرایانه رفتار مشارکتی کشاورزان در حفاظت از منابع آب سطحی در حوزه جنوبی آبریز دریاچه ارومیه. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران. جلد 11، شماره 2، صفحات 183 تا 201.
  21. http://ulrp.sharif.ir
  22. World Commission on Dams. 2016. Dams and development: A new framework for decision-making: The report of the world commission on dams. Earthscan.