بررسی تنوع زیستی و اثر برخی عوامل محیطی بر پراکنش کفزیان رودخانه‌های جاجرود و کرج

نوع مقاله : تنوع زیستی

نویسندگان

1 گروه علوم محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه تنوع زیستی و مدیریت اکوسیستم، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 گروه علوم محیط زیست، دانشکده علوم،دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

در مطالعات حاضر شناسایی و وضعیت تنوع زیستی کفزیان رودخانه‌ های حفاظت شده جاجرود و کرج، که تامین­ کننده بخش زیادی از آب شرب شهر تهران می ­باشند، در طول سه سال متوالی به ­طور هم ­زمان بررسی گردیده است. نمونه‌های فیزیکوشیمیایی و کفزیان با سه تکرار از 19 ایستگاه با سوربر جمع ­آوری شدند. آنالیزهای آماری توسط نرم ­افزارهای SPSS ،R و  Past صورت گرفت. در رودخانه جاجرود تعداد 6667 ماکروبنتوز در 22 خانواده و در رودخانه کرج تعداد 13246 ماکروبنتوز در 24 خانواده شناسایی شد. بیش ترین فراوانی و تنوع ماکروبنتوز در فصل تابستان و مناسب­ ترین زمان برای نمونه ­برداری از کفزیان در محدوده مطالعاتی می‌ باشد. نتایج آزمون آماری CCA نشان داد، پارامترهای کل جامدات معلق، هدایت اکتریکی، اکسیژن محلول و pH بیش ­ترین سهم را در توزیع کفزیان داشتند. در رودخانه جاجرود باتیده و در رودخانه کرج سیمولیده بیش­ ترین میزان فراوانی را به خود اختصاص دادند. شاخص غالبیت سیمپسون در تمامی ایستگاه‌ های مطالعاتی بیش ­تر به سمت یک میل می ­کند که بیانگر فراوانی بالای یک یا چند خانواده نسبت به سایرین است. مقادیر متوسط شاخص تنوع شانون در طول چهار دوره نمونه‌ برداری در رودخانه کرج بین 0/11±2/04 تا 0/06±2/5 متغیر و در رودخانه جاجرود بین 0/22±1/4 تا 0/42±2/4 نوسان داشت. هر دو رودخانه به لحاظ تنوع زیستی و فون کفزیان به یکدیگر شباهت دارد. براساس نتایج شاخص‌ های تنوع زیستی فعالیت­ های انسانی بر جوامع کفزیان تاثیرگذار بوده و بیش ­ترین تاثیر منفی بر اکوسیستم دو رودخانه ناشی از توسعه تفرجگاه ­ها و تغییرات کاربری اراضی می­ باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Biodiversity Study and the Effect of Some Environmental Factors on Distribution of Macrobenthos in Jajrood and Karaj Rivers

نویسندگان [English]

  • Parisa Taban 1
  • Asghar Abdoli 2
  • Nematollah Khorasani 1
  • Jaber Aazami 3
1 Department of Environmental science, Faculty of Natural resources and environment, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Department of Biodiversity and Ecosystem Management, Environmental Sciences Research institute. Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
3 Department of Environmental Sciences, Faculty of Sciences, University of Zanjan, Zanjan, Iran
چکیده [English]

In this study, the identification and biodiversity of macrobenthos of Jajrood and Karaj protected rivers which provide a large portion of Tehran's drinking water, have been studied simultaneously for three consecutive years. Physicochemical and macrobenthos samples were collected with three replications, during three consecutive years from 19 stations with a Surber sampler. Statistical analyses were done by SPSS, Past and R softwares. In Jajrood River, 6667 macrobenthos in 22 families and in Karaj River, 13,246 macrobenthos in 24 families were identified respectively .The highest abundance and diversity of macrobenthos and the most appropriate time for sampling was in summer. The results of CCA showed that physicochemical parameters TSS, EC , DO and pH had the highest effect on the distribution of macrobenthos. In Jajrood River, Baetide and in Karaj River Simullidae are the most dominant families. The Simpson dominance index in both rivers tends to one and indicating the high frequency of one or more families compared to the others. The mean values ​​of Shannon-Wiener (H) index varied in the four sampling periods in Karaj River between 2.04± 0.11 to 2.5 ± 0.06 and in Jajrood River between 1.4 ± 0.22 to 2.4± 0.42. Both Rivers are similar in terms of macrobenthos fauna and biodiversity. Results of biodiversity indices showed that human activities affect macrobenthos communities and the most negative effect on the ecosystem of the two rivers is due to tourism activities, Recreational use and land use changes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Karaj and Jajrood
  • Biodiversity index
  • Macrobenthos
  • Environmental factors

مراجع

  1. باقری­ توانی، م.؛ فغانی، ح.و نوروزی، م.، 1393. اثر تغییرات شوری و pH بر پراکنش ماکروبنتوزها طی فصول مختلف در مصب رودخانه شیرود. علوم و مهندسی محیط زیست. شماره 4، صفحات 63 تا 70.
  2. باقری ­توانی، م.، 1394. بررسی شاخص‌های ماکروبنیتک در رودخانه شیرود. زیست شناسی دریا. صفحات 81 تا 96.
  3. پروندی، ش.؛ عبدلی، ا. و ‌هاشمی، س.م.، 1394 .پایش و تعیین کارایی شاخص‌های زیستی ماکروبنتوز برای ارزیابی کیفیت آب رودخانه جاجرود. پایان ­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی. 111 صفحه.
  4. پروندی، ش.؛ عبدلی، ا.‌ و هاشمی، س.م.، 1395. ارزیابی زیستی رودخانه جاجرود با استفاده از ساختار جمعیت ماکروبنتوزها. مجله بوم­ شناسی آبزیان. سال 3، صفحات 20 تا 32.
  5. حیدری، ن.؛ یزدیان، ح.؛ زهرایی، ب. و جعفرزاده­ حقیقی ­فرد، ن.، 1391. ارزیابی زیستی رودخانه کشکان رود براساس تنوع و ساختار جمعیتی ماکروبنتوزها. همایش ملی حفاظت و برنامه­ ریزی محیط زیست.
  6. خاتمی، ح.، 1383. پایش اکولوژیک ماکروبنتوزها. سازمان حفاظت محیط زیست.
  7. خاتمی، ح.؛ ریاضی، ب. و مدیری­ آثاری، ا.، 1385. ارزیابی بیولوژیک رودخانه کرج. مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست. سال 2، شماره 1، صفحات 71 تا 78.
  8. خسروانی، ش.؛ محمدی­ زاده، ف. و یحیوی، م.، 1393. ارزیابی زیستی رودخانه حاجی آباد (استان هرمزگان) با استفاده از ساختار جمعیت ماکروبنتوز. مجله بوم ­شناسی آبزیان. سال 4، شماره 1، صفحات 35 تا 43.
  9. شایان،س.؛ بنی­ صفار، م.؛زارع، غ. و فضلی، ن.،1392. ارزیابی توانمندی توسعه گردشگری پایدار ژئومورفوسایت‌ها با تاکید بر روش کومانسکو (مطالعه­ موردی: ژئومورفوسایت‌های مسیر گردشگری کرج- چالوس تا تونل کندوان). نشریه برنامه ­ریزی و توسعه گردشگری. شماره 23، صفحات 78 تا 94.
  10. شربتی، ص.؛ اکرمی، ر.؛ یلقی، س.؛ میردار، ج. و احمدی، ز.، 1391. شناسایی، تعیین فراوانی و زی ­توده جوامع ماکروبنتوزها در ساحل جنوب ­شرقی دریایی خزر. مجله شیلات ایران. دوره 11، شماره 3، صفحات 23 تا 31.
  11. شکری ­پور، ز. و اشجع ­اردلان، آ.، 1395. شناسایی و بررسی تنوع ماکروبنتوزهای رودخانه کرج. مجله پژوهش ­های جانوری. جلد 29، شماره 4، صفحات 442 تا 453.
  12. شیرچی، ز.؛ عبدلی، ا. و ‌ هاشمی، س.م.،1394. ارزیابی زیستی رودخانه جاجرود با استفاده از شاخص‌های یگانه و مولتی متریک، مجله منابع طبیعی ایران. سال 5، شماره 4، صفحات 83 تا 93.
  13. شیرچی، ز.؛ عبدلی، ا.؛‌ هاشمی، س.م. و کامبوزیا، ج.، 1391. استفاده از شاخص زیستی بزرگ بی ­مهرگان کفزی برای ارزیابی کیفیت آب رودخانه جاجرود. پایان ­نامه کارشناسی­ ارشد، دانشگاه شهید بهشتی. 96 صفحه.
  14. کمالی، م. و اسماعیل­ ساری، ا.، 1388. ارزیابی زیستی رودخانه لاسم با استفاده از ساختار جمعیت ماکروبنتوز. مجله علوم محیطی. سال 12، شماره 2، صفحات 51 تا 61.
  15. طباطبایی، ط.؛ امیری، ف. و پذیرا، ع.، 1388. پایش ساختار و تنوع اجتماعات ماکروبنتیک به­ عنوان شاخص آلایندگی در خورهای موسی و غنام. مجله علمی و پژوهشی شیلات. سال 3، شماره 4، صفحات 29 تا 41.
  16. محمودی، م.؛ عبدلی، ا. و تقوی، ل.،1393.بررسی شاخص‌های ماکروبنتیک به­ منظور بررسی آلودگی‌های آب (مطالعه موردی سرشاخه‌های شهرستانک و ولایت­رود. رودخانه کرج، پایان­ نامه کارشناسی­ ارشد دانشگاه علوم و تحقیقات تهران. 115 صفحه.
  17. Aazami, J.; Esmaili-Sari, A.; Abdoli,A.; Sohrabi, H. and Van den Brink, P.J., 2015.Monitoring and assessment of water health quality in the Tajan River, Iran using physicochemical, fish and macro invertebrates indices. Journal of Environmental Health Science and Engineering. Vol. 2, pp: 13-29.
  18. Arimoro,F.O. and Unique, N.K., 2017. The intensity of Human-induced impacts on the distribution and diversity of macroinvertebrates and water quality of GbakoRiver,North Central, Nigeria. Journal of Energy Ecology Environonment. Vol. 11, pp: 143-154.
  19. Aschalew, L.and Moog, O., 2015. Benthic macroinvertebrates based new biotic score,ethbios for assessing ecological conditions of highland streams and rivers in Ethoiopia. Journal of Limnoligica. Vol. 5,  pp: 9-11.
  20. Beatty,J.; Macdonal,l.; Westcott, F.and perrin,C., 2006.Guidlines for Sampling bentic invertebrates in British Columbia streams. 34 p.
  21. Hammer, Ø.; Harper, D.A.T. and Ryan, P.D., 2001. PAST: Paleontological statistics software package for education and data analysis.
  22. Hartmann, A., 2007. Field key for selected benthic invertebrates from the HKN region.
  23. Krisanti,M.; Wardiatno,Y.and Yam, A., 2017. Assessing the ecological status of the Cisadane River head waters using benticmacroinvertebrate. Journal of Earth and Environmental Science.
  24. Langdon, P.G.; Ruiz, Z.; Brodersen, K.P. and Foster,I.,2006. Assessing lake eutrophication using chironomids: understanding the nature of community response in different Lake types. Journal of Freshwater biology. Vol. 13, pp: 62-77.
  25. Li, j.; Dong, S.; Peng, M.; Yang, Z.; Liu, S. and Li, X ., 2013.  Effects of damming on the biological integrity of fish assemblages in the middle Lancang-Mekong River basin. Journal of Ecological Indicator.
  26. Mandavilles,S.M., 2002. Benthic macroinvertebrates in freshwater-taxa tolerance values, metric and protocol. Soil and water conservation Society of Matro Halifax, New York.
  27. Marzin, A.; Archaimbault, V.; Belliard, J.; Chauvin, C.; Delmas, F. and Pont, D., 2012. Ecological assessment of running waters: do macrophytes, macroinvertebrates, diatoms and fish show similar responses to human pressures? Journal of Ecological indicators. Vol. 23, pp: 56-65.
  28. Mattson,B.; Kominoski, J.; Rashleigh, B. and Eggert, S., 2007. Using Long-Term chemical and Biological indicators to Assess Stream Health in the upper Oconee River Watershed. Proceedings of the Georgia Water Resources Conference, held at university of Georgia.
  29. Mwedzi, T.; Bere, T.S.N.; Mangadze, T. and Bangria, C., 2016. Longitudinal macroinvertebrate assemblages in contrasting discontinuities: the effects of damming in tropical streams. Journal of African Ecology. Vol. 23, pp: 94-183.
  30. Obot,O.; Ekpo, I.E. and Esau, E.F., 2014. Physico Chemical Parameters and Macro-Benthos of Ediene Stream, Akwa Ibom State, Nigeria. Journal of American Biology and Life Science. Vl. 12, pp:112-121.
  31. Ortiz, J.D. and Puig, M.A., 2007. Point source effects on density, biomass and diversity of bentic macroinvertebrate in a Mediterranean Stream. Journal of River Research and Applications. Vol. 17, pp: 70-155.
  32. Oscoz, J.; Galicia, D. and Miranda, R., 2011. Identification guide of freshwater macroinvertebrates of Spain. Journal of Springer Science and Business Media. Vol. 9, pp: 14-22.
  33. Tello, A.; Corner, R.A. and Telfer, T.C., 2010. How do land-based salmonid farms affect stream ecology? Journal of Environmental Pollution. Vol. 9, No. 11, pp: 47-58.
  34. Yazdian, H.; Jaafarzaseh, N. and Zagraei, B., 2014. Relationship between bentic macroinvertebrate bio-indices and physicochemical parameters of water: a tool for water resources managers. Journal of Environmental Health Science and Engineering. Vol. 5, pp: 9-11.
  35. You, Z.; Liu, l.; Cheng, L.; Cai, Y.; Yin, H.; Gao, j. and Gao, Y., 2014. macroinvertebrate assemblages in streams and rivers of a highly developed region (Lake Taihu basin, China). Journal of Aquatic Biology. Vol. 17, pp: 15-28.
  36. Zaabar, W.; Zakhama-Sraieb, R.;Charfi-Cheikhrouha,F. andSghaier Achouri,M., 2015. Abundance and diversity of amphipods on shallow algae and seagrass in lagoon ecosystem of Mediterranean Tunisian coast. Journal of Zoological studies. Vol. 6,  pp: 1-11.

 

فصلنامه محیط زیست جانوری
دوره 10، شماره 4
دی 1397
صفحه 477-488

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار